Kształcenie teologiczne katolików świeckich w diecezji włocławskiej w okresie powojennym ma dość długą historię. Biskup włocławski Jan Zaręba 19 września 1983 r. powołał Instytut Wyższej Kultury Religijnej. Mimo że nie miał on charakteru studiów akademickich, bardzo wiele osób chciało w nim studiować teologię i głębiej poznać życie Kościoła. Stopniowo narastało pragnienie jeszcze głębszego poznania teologii i chęć ukończenia pełnych studiów akademickich. Wychodząc naprzeciw temu pragnieniu oraz troszcząc się o pogłębienie znajomości prawd objawionych i nauki Kościoła wśród osób świeckich, kolejny biskup włocławski Bronisław Dembowski dekretem z 29 września 1992 r. powołał do życia Studium Teologii we Włocławku. W dokumencie wyraził także nadzieję, że ta forma kształcenia przyczyni się do rozwoju życia religijnego w diecezji. Pierwszym dyrektorem został mianowany ks. dr Tomasz Kaczmarek, wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. W tym samym dniu Ksiądz Biskup zatwierdził też Statut Studium Teologii. Siedzibą Studium stało się Wyższe Seminarium Duchowne we Włocławku. Od początku proces dydaktyczny realizowali tu wykładowcy WSD, studia zaś miały charakter zaoczny.

W niedługim czasie została podpisana umowa o współpracy naukowej pomiędzy Papieskim Wydziałem Teologicznym w Warszawie a Studium Teologii we Włocławku. Na mocy tej umowy Papieski Wydział Teologiczny uznał studia realizowane we Włocławku jako studia akademickie. Postawiono jednak warunek rozszerzenia programu studiów do 12 semestrów. Następnie zaczęto czynić starania o uznanie tej umowy przez Kongregację Wychowania Katolickiego. Po spełnieniu wszystkich warunków przez Studium Teologii Kongregacja dokonała afiliacji Studium Teologii do Papieskiego Wydziału Teologii w Warszawie pismem z 15 kwietnia 1993 r. Przeprowadzenie procesu afiliacji stało się możliwe dzięki wielkiej trosce ordynariusza diecezji włocławskiej - bp. prof. Bronisława Dembowskiego i ogromnej życzliwości dla nowej uczelni wielkiego kanclerza Papieskiego Wydziału Teologicznego - kard. Józefa Glempa. Kongregacja udzieliła afiliacji na okres 6 lat. Absolwenci Studium, po spełnieniu wszystkich warunków i napisaniu pracy magisterskiej, otrzymują stopień magistra teologii, który nadaje im Rada Wydziału PWTW. Studia te zaczęły przynosić wiele pozytywnych owoców. Stąd 2 czerwca 1999 r. Kongregacja przedłużyła afiliację na następne lata.

W 1994 r. za zgodą Biskupa Ordynariusza doszło do utworzenia Oddziału Studium Teologii w Koninie.

Mieści się ono przy parafii św. Maksymiliana. Proces dydaktyczny jest tam realizowany we współpracy z wykładowcami WSD we Włocławku, Wyższego Seminarium Duchownego Misjonarzy Świętej Rodziny w Kazimierzu Biskupim, Wyższego Seminarium Duchownego Księży Salezjanów w Lądzie oraz WSD w Kaliszu.

Stworzenie odpowiednich warunków spowodowało, że bardzo wiele osób chciało studiować teologię. Łącznie - od 1991 do 2001 r. studiowało 1302 studentów (720 we Włocławku oraz 582 w Koninie) . Natomiast studia ukończyło, uzyskując stopień magistra teologii, 320 osób (209 we Włocławku i 111 w Koninie).

W minionym okresie za realizację programu Studium Teologii byli odpowiedzialni: ks. dr Tomasz Kaczmarek, ks. dr Dariusz Kaliński, ks. dr Jan Przybyłowski, ks. mgr Zbigniew Wróbel, ks. mgr Paweł Kacprzak, ks. dr Kazimierz Skoczylas oraz ks. dr Tadeusz Lewandowski. Nad realizacją programu specjalizacji katechetycznej czuwał ks. dr Kazimierz Skoczy las, zaś za specjalizację rodziny był odpowiedzialny ks. dr Mieczysław Łaszczyk.

Dynamicznie rozwijający się proces kształcenia uprzytomnił możliwość jeszcze lepszego przygotowania kształcących się osób do pracy w diecezji. Stąd w 1995 r. powołano dwie specjalizacje studiów: katechetyczną i rodziny. Mogą je wybierać studenci IV roku. Realizacja tego programu trwa 3 lata. Program specjalizacji rozszerza podstawowy zakres studiów i wyposaża studentów w wiadomości i umiejętności konieczne do pracy w szkole i poradnictwie rodzinnym. Absolwenci specjalizacji katechetycznej przygotowują się do katechizacji w szkole, zaś absolwenci specjalizacji rodziny mają program studiów, który umożliwia podjęcie nauczania przedmiotu: przygotowanie do życia w rodzinie oraz pracy w poradnictwie rodzinnym.

Studium Teologii stało się płaszczyzną współpracy dydaktycznej zarówno duchownych, jak i świeckich. Dobrze też układa się współpraca naukowa i dydaktyczna z PWTW w Warszawie, WSD we Włocławku oraz innymi seminariami. Studium starało się również zapewnić wysoki poziom naukowy, jak również dobierać odpowiednich specjalistów do wszystkich dziedzin kształcenia, również w czasie trwania specjalizacji. Obecnie wykłada tam 47 pracowników naukowych. W tej liczbie jest 6 samodzielnych pracowników naukowych (tzn. profesorów i doktorów habilitowanych), 30 doktorów, 2 licencjatów magistrów oraz 9 magistrów. Wykładowcy Studium Teologii ogłaszają swoje publikacje w różnych czasopismach naukowych. Często umieszczają je w Studiach Włocławskich czy Ateneum Kapłańskim. Wielu z nich kieruje również pracą seminariów naukowych z następujących dyscyplin: Pismo Święte, teologia dogmatyczna, teologia fundamentalna, teologia moralna, teologia patrystyczna, teologia liturgii, teologia słowa Bożego, teologia życia duchowego, katechetyka, teologia praktyczna Kościoła, historia Kościoła, prawo kanoniczne i ekumenizm.

Studenci wywodzą się z różnych środowisk. Najczęściej żyją w niezbyt zamożnych rodzinach. Wielu z nich pochodzi ze wsi i małych miast. Studia są dla nich szansą społecznego awansu. Niekiedy zgłaszają się również absolwenci innych wyższych uczelni, posiadający tytuł magistra. Niektóre z osób, które ukończyły Studium Teologii, wybierają dalsze studia specjalistyczne z teologii, jak też i z innych dziedzin. Bardzo wielu z nich pracuje w różnego typu szkołach jako katecheci. Dzięki nowej wykształconej grupie osób z zakresu poradnictwa rodzinnego udało się otworzyć w różnych parafiach na terenie diecezji około 18 nowych Poradni Życia Rodzinnego. Inni absolwenci włączają się w działalność Stowarzyszenia Rodzin Katolickich czy też Klubu Inteligencji Katolickiej. W nowym roku akademickim również zgłosiła się duża liczba studentów na pierwszy rok Studium.

Wielką wdzięczność trzeba wyrazić wszystkim, którzy przyczynili się zarówno do powstania, jak i realizacji tego dzieła. Szczególne podziękowanie z perspektywy minionego okresu trzeba wyrazić dla biskupa ordynariusza prof. Bronisława Dembowskiego, który przez cały czas troszczył się o funkcjonowanie i rozwój uczelni. Trzeba również podziękować władzom Papieskiego Wydziału Teologii w Warszawie za życzliwą współpracę. Wielki wkład - własną pracę - wnieśli też księża wykładowcy. Nie można także pominąć życzliwości, otwarcia i dobrego współdziałania ze strony włocławskiego WSD oraz innych seminariów duchownych.