Po latach prac legislacyjnych od 1 października zacznie w Polsce obowiązywać system kaucyjny. Na czym będzie on polegać? W skrócie - do napojów w butelkach plastikowych, metalowych puszkach i szklanych butelkach wielorazowego użytku (choć w tym ostatnim przypadku od 2026 roku), będzie doliczana kaucja, którą będzie można odzyskać po ich oddaniu.

Mimo, iż system zaczyna obowiązywać od środy, to nie będzie on działał jeszcze w pełni. O tym, czy dana butelka lub puszka jest objęta kaucją i czy będziemy mogli za nią otrzymać zwrot pieniędzy będzie informował specjalny znak na etykiecie. To złożony z dwóch strzałek prostokąt z napisem „Kaucja” i jej kwotą.

Trzeba pamiętać o tym, że w październiku na sklepowych półkach dopiero zaczną pojawiać się napoje w opakowaniach objętych kaucją, co oznacza, że przez pewien czas pozostaną na nich napoje w "starych" butelkach i puszkach. Producenci napojów dostarczający do sklepów towar oraz same sklepy w ramach okresu przejściowego dostały czas na wyprzedanie zapasów do końca tego roku.

Proces zastępowania "starych" opakowań nowymi - na co zwracali uwagę przedstawiciele resortu klimatu, jak i branży - będzie się odbywać stopniowo. Co więcej, niezależnie od trzymiesięcznego okresu przejściowego, producent napoju może też zdecydować, że nie przystąpi do systemu kaucyjnego, godząc się na płacenie tzw. opłaty produktowej, czyli de facto kary. Właśnie ze względu na to - jak wskazywała podczas jednej z konferencji wiceminister klimatu Anita Sowińska - proces wycofywania starych opakowań może trwać dłużej.

- Myślę, że tak w ciągu sześciu miesięcy powinniśmy mieć większość nowych opakowań na rynku - mówiła. Przedstawicielka resortu klimatu przyznawała, że możliwe jest też, że od 1 października „nie będzie jeszcze żadnego opakowania” objętego kaucją na sklepowych półkach.

System obejmuje trzy rodzaje opakowań: butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra, a także – od 1 stycznia 2026 r. – szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra. Kaucja za butelki z tworzyw sztucznych i puszki wyniesie 50 gorszy, a za szklane butelki wielorazowe - 1 zł. Pozostałe opakowania po napojach, w tym jednorazowe szklane butelki oraz wszystkie opakowania po mleku i produktach mlecznych nie będą objęte kaucją, dlatego nie będzie się ich zwracać.

Kaucja będzie doliczana jako osobna pozycja na paragonie, co oznacza, że ceny napojów w sklepach nie powinny wzrosnąć, przynajmniej o wysokość kaucji.

Do pobierania dodatkowej opłaty za np. butelki od kupujących zobowiązane będą wszystkie punkty sprzedaży, które oferować będą napoje w opakowaniach objętych kaucją. Zgodnie z przepisami nie w każdym z tych punktów kaucję odzyskamy. Zbierać opakowania i zwracać kaucję będą wszystkie punkty sprzedające napoje w butelkach i puszkach kaucyjnych, których powierzchnia handlowa (tj. bez np. zaplecza, magazynu i biura) przekracza 200 m kw. Obowiązek zbiórki i zwrotu kaucji dotyczyć będzie nie tylko "klasycznych" sklepów, ale też i np. dużych drogerii, aptek czy sklepów sportowych, jeśli sprzedają napoje w opakowaniach kaucyjnych.

Do zbiórki butelek i puszek zobowiązane będą też mniejsze sklepy (poniżej 200 m kw.) jeśli sprzedają napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku. Obecnie w takich butelkach sprzedane jest głównie piwo.

Dobrowolnie zbiórkę będą mogły prowadzić pozostałe punkty handlowe.

Klient chcąc odzyskać kaucję będzie musiał oddać opakowanie do jednego z punktów zbiórki - manualnego lub automatycznego. Na terenie większych sklepów będą to głównie automaty; w mniejszych będzie to zbiórka ręczna. Ważną informacją jest to, że każdy sklep zobowiązany do zbiórki będzie musiał mieć przynajmniej jeden taki punkt. Kilka sklepów będzie mogło udostępnić wspólny punkt zbiórki - np. w galerii handlowej.

Aby otrzymać zwrot kaucji, opakowania muszą być puste i niezgniecione. Muszą mieć czytelny kod kreskowy na etykiecie. Butelki powinny mieć też nakrętkę.

Kaucja klientom będzie zwracana w formie gotówki, albo specjalnego bonu, który będzie można rozliczyć podczas zakupów w danym sklepie lub na życzenie klienta zamienić na gotówkę.

Jak informował PAP resort klimatu, przedsiębiorcy, których obowiązuje system kaucyjny, będą zobowiązani do umieszczenia w widocznym miejscu informacji o warunkach i trybie zwrotu pustych opakowań oraz o możliwości zwrotu pobranej kaucji. Operatorzy systemu przekazali PAP, że część z nich przygotowało lub tworzy internetowe mapy, na których będzie można znaleźć punkt, w którym będzie można zostawić puste butelki lub puszki.

W przypadku restauracji, barów lub wielkopowierzchniowych sklepów posiadających strefę gastronomiczną pobieranie kaucji nie będzie wymagane, jeśli opakowanie kaucyjne nie opuści lokalu. W innym przypadku taka kaucja powinna zostać naliczona.

Kaucja będzie tracona przez konsumentów, którzy zabiorą puste opakowanie poza granice Polski.

Resort klimatu pytany, czy sklep ma prawo odmówić przyjęcia opakowania w ramach systemu kaucyjnego argumentując to np. brakiem miejsca, stwierdził, że zgodnie z przepisami, taki argument nie zwalnia sklepu z obowiązku uczestnictwa w systemie kaucyjnym. Musi on zapewnić odpowiednie warunki techniczne i logistyczne. W razie awarii maszyny przyjmującej opakowania, konsument ma z kolei prawo domagać się przyjęcia opakowań i zwrotu kaucji w kasie lub punkcie obsługi klienta.

Potencjalne nieprawidłowości w kontekście funkcjonowania systemu kaucyjnego należy zgłaszać do Inspekcji Handlowej, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) lub rzeczników konsumentów. Sklepy będą też kontrolowane przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska.

Jak wskazywali wielokrotnie przedstawiciele resortu klimatu i środowiska, system kaucyjny jest wprowadzany w Polsce głównie po to, aby osiągnąć unijne cele dotyczące zbiórki opakowań. Zgodnie z tymi regulacjami, w latach 2025-2028 poziom selektywnej zbiórki odpadów ma sięgnąć 77 proc. w przypadku butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (o pojemności do 3 l), metalowych puszek (o pojemności do 1 l) oraz butelek szklanych wielokrotnego użytku (o pojemności do 1,5 l). Od 2029 r. próg ten wzrośnie do 90 proc.

Bartłomiej P. Pawlak (PAP)