Udręczoną była polska ziemia w pierwszych latach II połowy XVII wieku. Wojny kozackie, tatarskie, moskiewskie zamieniały w ruinę zwłaszcza jej wschodnie rubieże. Zrodziła się wtedy haniebna umowa o rozbiór Polski. Podjął ją król szwedzki Karol Gustaw, w zmowie z księciem pruskim i litewskimi Radziwiłłami. W 1655 r. wojska szwedzkie, wykorzystując, iż Polska była zajęta wojną z Moskwą i Chmielnickim, zajęły prawie cały kraj. Oparł im się jedynie warowny klasztor paulinów na Jasnej Górze. Według szwedzkiego pojmowania, ten „kurnik” mógł zdobyć jeden oddział żołnierzy w ciągu jednego dnia; ale do tego nie doszło. Najświętsza Panna, przez pośrednictwo przeora Kordeckiego, tak cudownej udzieliła pomocy, że Szwedzi musieli uciekać spod Częstochowy, a później i z ziem polskich. Wygnany Szwed nie porzucił planów rozbiorowych wobec Polski. Wezwał na pomoc kolejnego nam wroga, księcia siedmiogrodzkiego z Węgier, Jerzego II Rakoczego, który liczył, że po podziale Polski dostanie Pokucie i Ruś Czerwoną. Niektórzy twierdzą, że jego wojsko liczące 60 tys., bo wzmocnione przez Kozaków, wkraczając na południe kraju w 1656 r., okazało się istnymi hordami rozbójniczymi. Oparło im się dobrze ufortyfikowane Krosno, podobnie i zamek odrzykoński Kamieniec. Zniszczone zostały przedmieścia i okolica.
12 marca 1657 r. nie obronił się przed nimi niewielki, słabo umocniony i prawie bezbronny Brzozów. Miasto biskupie spłonęło, a wraz nim oba kościoły: parafialny pw. Bożego Ciała i szpitalny św. Zofii. W pamięci kolejnych pokoleń brzozowian przekazywana jest relacja, jakoby w owym dniu 12 marca 1657 r., w pozostałych zgliszczach pierwszej świątyni miał być znaleziony obraz nietknięty ogniem, renesansowy motyw Matki Bożej Pocieszenia, nazywaną w historii Brzozowa Matką Bożą Ognistą (Ignea - Ognista). Nadzwyczajny cud ocalenia obrazu podczas pożaru miasta sprawił, że wizerunek ten brzozowianie otoczyli czcią umieszczając go (1692) w wybudowanym (1678-88) nowym kościele pw. Przemienienia Pańskiego. Akta wizytacyjne bp. W. H. Sierakowskiego z 1745 r. zaznaczają, że obraz ten od dawna słynie łaskami. Ten sam biskup, prawdopodobnie wobec narastającego kultu, a także dla splendoru świątyni, która w 1724 r. została podniesiona do godności kolegiaty, dobudował do jej murów dwie symetrycznie położone kaplice w stylu późnorenesansowym i w ołtarzu jednej z nich umieścił w 1758 r. Matkę Bożą Ognistą. Obraz ten, umieszczony w złoconej niszy ołtarzowej, malowany na płótnie przez nieznanego malarza (zdradza wpływy malarstwa niderlandzkiego), o wymiarach 90x75 cm, przedstawia Matkę Bożą w rozmodleniu, wpatrzoną w uśpione Dziecię Jezus. W tym matczynym czuwaniu towarzyszy Maryi młodziutki św. Jan Chrzciciel, który stoi po Jej lewej stronie i w swej lewej rączce trzyma gałązkę z kwiatem róży, skierowaną do szczęśliwej Matki. Wskazujący jego palec znajduje się przy ustach, jakby chciał nakazywać ciszę dla śpiącego Dziecięcia. Wszystkie postacie obrazowe są okryte srebrnymi i pozłoconymi sukienkami w ozdobach z kolorowych kamieni. Matka Boża ma na skroniach pięknie pozłacaną koronę. Dzięki usilnym staraniom brzozowskiej społeczności, koronacja obrazu odbyła się 12 sierpnia 1858 r., w setną rocznicę umieszczenia obrazu w nowej kaplicy kolegiackiej. Głowy Dzieciątka Jezus i św. Jana otoczone są srebrnymi aureolami. Koronacji dokonał kanonik przemyski, ks. Józef Ziemiański, prawdopodobnie jako delegat bp. Franciszka Wierzchlejewskiego. (Ks. Ziemiański [1807-78] był brzozowianinem. Po święceniach kapłańskich studiował w Wiedniu. Był ojcem duchownym i profesorem w seminarium przemyskim, proboszczem katedry, prałatem scholastykiem i dziekanem przemyskiej kapituły).
Pod obrazem, na tzw. ołtarzowej predelli znajduje się łaciński napis (czerwone litery na srebrnym tle), który w polskim tłumaczeniu głosi: „Ten obraz Dziewiczej Matki Bożej - po spaleniu pierwszego drewnianego kościoła Brzozowskiego przez Kozaków i Węgrów w dniu 12 marca 1657 r. - gdy wszystko inne zostało obrócone w popiół - sam jeden został znaleziony w popiele bez najmniejszego uszkodzenia. Obraz ten dla potomności - po dobrym odnowieniu z wyjątkiem twarzy osób, których nic nie odnowiono - został wystawiony do czci wiernych w 1692 r. W roku 1758, 12 sierpnia został uroczyście wprowadzony do tej kaplicy zbudowanej przez biskupa przemyskiego Wacława z Bogusławic Sierakowskiego”.
Pod obrazem wisi też ryngraf Powiatowego Cechu Rzemieślniczego, powieszony tu w 1947 r. Jest to piękne nawiązanie do starej tradycji, według której materialną opiekę nad ołtarzem Matki Bożej podejmował brzozowski cech tkaczy, zapewniając - między innymi - odpowiednie oświetlenie.
Na kaplicznej ścianie, na wprost ołtarza z obrazem Matki Bożej Ognistej, znajduje się fresk namalowany w 1905 r. przedstawiający znalezienie w zgliszczach kościelnych obrazu Matki Bożej. Na tle spalonego miasta stoi gromadka ludzi, którzy porzucili narzędzia służące im do walki z ogniem, a teraz trwają przy sylwetce kapłana. Jedna z postaci trzyma w ręce wydobyty z popiołów obraz.
Wokół ołtarza umieszczone są cztery gabloty z wotami ofiarnymi, tworząc świadectwo licznych łask doznawanych przez wiernych za przyczyną Matki Bożej Ognistej, ostatnio nazywanej Brzozowską Panią Pocieszenia. Ważnym współczesnym wydarzeniem w rozwoju kultu Matki Bożej w Brzozowie był dekret Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego, wydany 25 maja 1965 r., którym zatwierdził uroczystość odpustową ku czci Matki Bożej Ognistej na 31 maja, w święto Królowej Świata.
Kult Pani Brzozowskiej pogłębia się w naszych czasach. Łaskami słynący obraz, wraz z całą kolegiatą, znajduje się pod szczególną opieką konserwatorską. Dzisiaj, podobnie jak dawniej, lud Brzozowa gromadzi się przed nim na modlitwę. Miesięczna nowenna do Matki Bożej Ognistej została ubogacona cotygodniową. Wierni składają pisemne podziękowania i prośby - jest to ich droga śladami ojców do Jezusa, za pośrednictwem Matki Bożej Pocieszenia.
W tym roku (12 marca) przypadła 350. rocznica cudownego znalezienia obrazu Pani Brzozowskiej w zgliszczach spalonego Brzozowa oraz Jej matczynej i łaskawej obecności w życiu minionych pokoleń mieszkańców miasta. Współczesna wspólnota parafialna uczciła tę rocznicę jubileuszową uroczystością, na którą zaprosiła wszystkich czcicieli Najświętszej Maryi Panny.