Powodem takiego stanu rzeczy nie są jednak urokliwe krajobrazy, które roztaczają się wokół tej miejscowości. Tutejszy kościół św. Barbary oraz cała osada mają bowiem niezwykle bogatą historię, w której nie brak epizodów z najwyższymi dostojnikami państwowymi i kościelnymi w tle. Dzieje lokalnej społeczności przeplatają się natomiast z faktami historycznymi o znaczeniu ogólnokrajowym.

Fundator i bohater

Badając historię Tomic (archidiecezja poznańska), musimy się skupić przede wszystkim na losach rodu, od którego miejscowość zaczerpnęła swoją nazwę, czyli Tomickich herbu Łodzia. Pierwszym i najbardziej znanym przedstawicielem szlachty noszącej to nazwisko jest Mikołaj, fundator górującego nad wsią kościoła. Świątynię św. Barbary wzniesiono już w 1463 r., a motywacją do powstania nowej parafii było zbyt duże oddalenie od kościoła w Słupi, do którego mieszkańcy Tomic dotychczas uczęszczali. Przedsięwzięcie, którego podjął się Mikołaj Tomicki, okazało się zadaniem trudnym ze względów zarówno finansowych, jak i administracyjnych. Po pierwsze – zgodę na erygowanie parafii tomickiej musiał wydać obok ówczesnego biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego także pleban Piotr ze wspomnianej Słupi, gdyż wiązało się to ze zmniejszeniem podległej mu parafii. Po drugie – Mikołaj Tomicki musiał też zabezpieczyć byt ekonomiczny przyszłemu plebanowi oraz zapewnić wyposażenie świątyni w naczynia i szaty liturgiczne, a następnie złożyć przyrzeczenie o dokonaniu koniecznych napraw w świątyni, jeśli zajdzie taka potrzeba. I wszystkim tym zadaniom podołał, co okryło go nieśmiertelną sławą w równie dużym stopniu jak zasługi poniesione na rzecz ojczyzny na polu chwały. Mikołaj Tomicki uczestniczył bowiem w wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami (w tym w słynnej bitwie pod Puckiem w 1462 r.), za co został nagrodzony przez króla Polski Kazimierza Jagiellończyka. Zmarł w 1478 r. i został pochowany w krypcie pod kościołem w Tomicach. Upamiętniają go do dzisiaj dwie gotycko-renesansowe płyty nagrobne (z początków XVI wieku i z 1524 r.), stanowiące zabytek sztuki wysokiej klasy – ta późniejsza została wykonana w znanej pracowni braci Vischerów w Norymberdze.

Tomicki ślad na Wawelu

Tymczasem do rangi przedstawiciela rodu jeszcze znaczniejszego niż Mikołaj urasta jego syn – Piotr Tomicki, urodzony w 1464 r. Był człowiekiem wszechstronnie wykształconym, a edukację pobierał na uniwersytetach w Lipsku, Wiedniu, Krakowie i Bolonii. Spośród rozlicznych funkcji publicznych, które sprawował, na pierwszy plan wysuwają się rola doradcy prawnego biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego (założyciela słynnej Akademii Lubrańskiego w Poznaniu) czy też praca na dworze króla Polski Zygmunta Starego. Ta ostatnia zaowocowała m.in. uzyskaniem przez Piotra w 1515 r. godności wicekanclerza koronnego, a więc bliskiego współpracownika polskiego monarchy i faktycznego zwierzchnika królewskiej dyplomacji. Piotr Tomicki zyskiwał też na znaczeniu w hierarchii kościelnej, jako że w 1514 r. został biskupem przemyskim, a w 1525 r. – biskupem krakowskim. Jego najważniejszym życiowym osiągnięciem było wszakże dwukrotne otrzymanie propozycji objęcia funkcji prymasa Polski, której jednak nie przyjął. Zmarł jako biskup krakowski w 1535 r. i został pochowany w kryptach katedry wawelskiej. W miejscu jego pochówku znajduje się renesansowy pomnik nagrobny wykonany w latach 1532-35 prawdopodobnie przez słynnego rzeźbiarza Jana Marię Padovana.

Tomice i innowiercy

Praca na rzecz państwa i Kościoła nie przeszkadzała Piotrowi Tomickiemu spełniać obowiązków względem rodziny. Po śmierci swego brata – Mikołaja Tomickiego młodszego w 1529 r. wychowywał jego dwóch małoletnich synów, Stanisława i Jana. Nieporównywalnie większe piętno na historii zarówno Tomic, jak i całego kraju odcisnął zwłaszcza Jan Tomicki, choć uczynił to w sposób niezupełnie zgodny z intencjami swojego słynnego wuja. Był bowiem w drugiej połowie XVI wieku aktywnym przedstawicielem ruchu innowierczego, którego idee porzucił dopiero tuż przed śmiercią w 1576 r. Wcześniej Jan zdobywał wykształcenie nie tylko w słynnej Akademii Lubrańskiego, ale też na Uniwersytecie w Wittenberdze, gdzie zapewne po raz pierwszy miał styczność z ruchem reformacji. Faktyczne przejście Tomickiego na stronę innowierców nastąpiło po 1550 r. i prawdopodobnie było podyktowane tym, że bp Andrzej Czarnkowski odrzucił kandydaturę Jakuba z Jarocina na plebanię w Tomicach. W odpowiedzi na ten afront Jan Tomicki powierzył braciom czeskim nie tylko plebanię w Wieruszowie, ale również plebanię tomicką. Wówczas wywodzący się z kręgu braci czeskich duchowni zaczęli odprawiać swe nabożeństwa w świątyni w Tomicach i czynili to przez kilka niedziel 1557 r. Nie są jednak znane źródła, które by poświadczały, że funkcjonowali oni w parafii tomickiej na stałe. Tymczasem jako zwolennik braci czeskich Jan Tomicki pobierał nauki u Krzysztofa Hogendorfera z Lipska, wykładowcy Akademii Lubrańskiego, a także był słuchaczem samego Marcina Lutra i jego bliskiego współpracownika Filipa Melanchtona. Ponadto współdziałał z luteranami i to z jego inspiracji na dworze w Tomicach bywali tacy znani przedstawiciele tego nurtu religijnego, jak Feliks Krzyżak (inicjator połączenia braci czeskich z kalwinami) czy Franciszek Lismanin (pochodzący z wyspy Korfu franciszkanin i teolog, były spowiednik królowej Bony). Wspomniany Lismanin schronił się w Tomicach przed skazaniem go na wygnanie przez króla Zygmunta Augusta. Gdy tu przebywał, kontaktował się (bez powodzenia) z samym Janem Kalwinem w sprawie połączenia braci czeskich z wyznawcami kalwinizmu.

By uzupełnić biografię Jana Tomickiego, warto wspomnieć jeszcze o jego dokonaniach politycznych. Od 1 listopada 1572 r. pełnił bowiem urząd zarządcy skarbu królewskiego w Tykocinie, a następnie uczestniczył w wyborze Henryka Walezego na tron polski w 1573 r. Po ucieczce nowego monarchy do Francji Jan sprzeciwił się idei ogłoszenia detronizacji króla i rozpoczęcia w ten sposób okresu bezkrólewia. Generalnie znaczną część życia poświęcił jednak obronie luterańskich współwyznawców, dlatego został zapamiętany jako propagator ruchu reformacji.

Dwaj bracia, dwie postawy

Dwie diametralnie różne oceny towarzyszą z kolei dokonaniom przedstawicieli innego rodu, który sprawował patronat nad wsią i parafią Tomice. W latach 1622-24 dobra tomickie przeszły w ręce Opalińskich, którzy przysporzyli temu miejscu zarówno dobrej, jak i złej sławy. Kiedy w 1639 r. zmarła w Tomicach Zofia z Kostków Opalińska, odziedziczone po niej ziemie zostały podzielone między dwóch synów: Krzysztofa oraz Łukasza. Patronat Tomic i Sierakowa objął wówczas drugi z nich. Łukasz Opaliński był aktywny w zakresie polityki ogólnokrajowej: jako poseł z Wielkopolski na sejmie konwokacyjnym w 1632 r. wsparł wybór Władysława IV na tron Polski, a następnie uczestniczył w elekcji Jana Kazimierza w 1650 r. Po intronizacji tego monarchy objął urząd marszałka nadwornego koronnego. W czasie potopu szwedzkiego Opaliński wykazał się lojalną postawą wobec Jana Kazimierza, towarzysząc mu w emigracji na Śląsku.

Zupełnie odwrotnie postąpił natomiast brat Łukasza – Krzysztof Opaliński. Odziedziczywszy po ojcu dwadzieścia trzy miejscowości z główną siedzibą dóbr we Włoszakowicach, roztropniej gospodarował rodzinnym majątkiem. Między innymi w 1640 r. odkupił od zadłużonego brata Łukasza wieś Tomice – stał się więc jednocześnie patronem tutejszego kościoła. Niestety, Krzysztof Opaliński zasłynął w historii Polski haniebnym zachowaniem pod Ujściem w czasie potopu szwedzkiego. Zwoławszy tam obóz szlachty, szybko skapitulował po militarnym uderzeniu Szwedów, licząc, że u boku króla szwedzkiego odegra silniejszą rolę niż na dworze władcy Polski Jana Kazimierza, którego politykę wewnętrzną i zagraniczną mocno krytykował. Za swój czyn został powszechnie uznany za zdrajcę narodu, a tuż przed śmiercią odwróciła się od niego nawet żona.

Dzieje wsi i parafii Tomice na przestrzeni wieków układały się zatem nader burzliwie. Nieco spokojniejszy okres historii zapanował w tym zakątku Wielkopolski po przejęciu tomickiego klucza dóbr ziemskich przez rodzinę Broniszów z Paradyża. Ich rola zarówno w dziejach tutejszej społeczności lokalnej, jak i w odniesieniu do całej Rzeczypospolitej to już jednak materiał na kolejną, równie bogatą opowieść...