Struktury organizacyjne Akcji Katolickiej w diecezji, w dwudziestoleciu międzywojennym, tworzyły dwie ściśle ze sobą powiązane instytucje: Instytuty (DIAK, PAK i DAK) oraz stowarzyszenia (oddziały stowarzyszeń w parafiach). Instytuty były zależne od siebie organizacyjnie oraz ideowo i spełniały zadania administracyjno-koordynujące w działalności stowarzyszeń. Natomiast stowarzyszenia (oddziały) były zależne od siebie pod względem administracyjnym i ideowym, a od instytutów - ideowo. Oddziały stowarzyszeń wykonywały konkretną pracę apostolską w parafiach. Łącznikiem pomiędzy instytutami i stowarzyszeniami były Rady Akcji Katolickiej: Rada Naczelna na szczeblu krajowym i Rada Diecezjalna w diecezji. W parafii terenem współpracy oddziałów stowarzyszeń był zarząd PAK. Rady miały za zadanie "badanie potrzeb sprawy katolickiej, omawianie zagadnień i zadań Akcji Katolickiej". Tak pomyślany ustrój organizacyjny Akcji Katolickiej miał ułatwić "osiągnięcie celów wewnętrznych i zewnętrznych", to znaczy uformować odpowiednio członków Akcji i przysposobić ich do owocnej pracy apostolskiej.
Celem podstawowym stowarzyszeń (oddziałów), w myśl Statutu, było "wyrabianie członków na światłych i czynnych członków Kościoła katolickiego, przygotowanie ich do indywidualnego i zbiorowego apostolstwa Chrystusowego oraz szerzenie zasad katolickich poprzez wszystkie dziedziny życia i kultury". Cel ten starano się osiągnąć przez krzewienie zasad wiary katolickiej i moralności chrześcijańskiej, szerzenie katolickiego ducha apostolskiego, rozwijanie akcji charytatywnej, kulturalno-oświatowej, społeczno-gospodarczej i zawodowej, za pomocą takich środków jak: praktyki religijne, zebrania, konferencje, zloty, manifestacje itp. Celom tym służyły także: domy organizacyjne, świetlice, biblioteki, czytelnie, radio, wycieczki krajoznawcze, muzyka, urządzenia wychowania fizycznego itd. Wielką wagę przywiązywano do symboli organizacyjnych, do których należały: sztandar, hymn, mundur i odznaczenia.
Trud organizowania zarządów PAK i oddziałów czterech stowarzyszeń, a także odpowiedzialność za ich działalność spoczywały głównie na proboszczach - asystentach kościelnych, którzy mieli być "duszą Akcji Katolickiej".
Pod koniec 1938 r. w archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego (416 parafii) było 177 oddziałów KSMM (4498 członków), KSMŻ - 291 (73460 czł.), KSM - 200 (6846 czł.), KSK - 225 (11456 czł.), a w diecezji lubelskiej (228 parafii), 221oddziałów KSMM (3902 czł.), 294 - KSMŻ (6705 czł.), KSM - 117 (4120 czł., stan z 1 stycznia 1937 r.) i KSK - 124 (6730 czł.).
Akcja Katolicka na wszystkich swoich szczeblach organizacyjnych była ściśle podporządkowana hierarchii kościelnej. Jej przedstawicielem w instytutach i stowarzyszeniach był asystent kościelny, który posiadał szeroki zakres pełnomocnictw i uprawnień. Miał on za zadanie uczestniczyć we wszystkich ich zebraniach z głosem doradczym, kontrolować zgodność działania ich zarządów ze statutami Akcji Katolickiej, z ich regulaminami, a zwłaszcza z zarządzeniami władzy kościelnej, nadto zatwierdzać programy pracy, a w razie konieczności zgłaszać także swój sprzeciw.
W 1934 r., po reorganizacji Akcji Katolickiej w Polsce i wprowadzeniu w jej struktury czterech stowarzyszeń stanowych, inne zrzeszenie kościelne pozostały poza obrębem Akcji i pełniły rolę jej organizacji pomocniczych. Ich relację do Akcji Katolickiej i zasady współpracy z nią określała Instrukcja dla pomocniczych stowarzyszeń i dzieł Akcji Katolickiej, uchwalona przez Komisję Prawną Episkopatu, 5 grudnia 1934 r. Mówiła ona, że "Akcja Katolicka (...), powołana jest do ustalania programów i nadawania kierunku zorganizowanej działalności apostolskiej katolików (...); wykonuje swoje zadania przede wszystkim za pomocą należących do niej czterech wspomnianych stowarzyszeń stanowych (...). Mogą jednak i powinny współpracować z nią także organizacje, nie należące do właściwej Akcji Katolickiej, o ile pielęgnują szczególne dziedziny apostolstwa lub przygotowują swych członków do tegoż apostolstwa (...). Współpraca ta polega zasadniczo na tym, że organizacje te, zachowując swój ustrój organizacyjny i swą niezależność w innych dziedzinach, w imię katolickiej zwartości dostosowują swą działalność do ogólnych programów Akcji Katolickiej, w kraju, diecezji i parafii".
Pomóż w rozwoju naszego portalu